Kiedy byłem dzieckiem często spotykałem się z przezwiskiem struś. Dzieci chętnie używają przezwiska w stosunku do równolatków. Mnie było przykro, ponieważ gdzieś w głębi tkwiło przeświadczenie, że nazwiskiem moim jest Strus, a struś jest formą prześmiewczą. Po kilku dziesiątkach lat miałem świadomość, że funkcjonuje zarówno nazwisko Strus jak i Struś. Wtedy byłem przekonany, że nazwisko Strus jest pierwotne, zaś forma z miękkim „ś” na końcu powstała jako efekt zmian języka dążących do tworzenia form łatwiejszych w wymowie (struś) z trudniejszych (strus).
Obecnie postanowiłem przekonać się jak struś był zapisywany dawnym piśmiennictwie. Najbardziej dostępną nam formą literacką z XVI wieku jest Biblia. Jest ona cennym materiałem źródłowym z kilku powodów. Mianowicie jest łatwo dostępna, została wydana w kilku niezależnych od siebie wydawnictwach, była wydana w dużych (jak na owe czasy) nakładach.
W drugiej połowie XVI wieku zostały opublikowane cztery wydania Starego Testamentu. Dwa łacińskie: 1561 – Biblia Leopolity i 1599 – Biblia Wujka i dwa heretyckie: 1563 – Brzeska i 1572 – Budnego (Nieświeska). W XVII wieku została jeszcze wydana Biblia Gdańska (1632), której wydanie zostało powtórzone po kolejnych stu latach. Stary Testament jest dla nas interesujący, ponieważ w nim aż w dziesięciu miejscach pojawia się struś. Kontekst i forma językowa jest różna. Daje to możliwość analizy użycia nazwy „struś” w literackich wystąpieniach w okresie nieco późniejszym od pojawienie się pierwszych osadników w Strusach. Poniżej zestawiam te wystąpienia. Dla łatwiejszego zrozumienia kontekstu, przytaczam wystąpienia współczesne – z tzw Biblii Paulistów tłumaczonej na przełomie XX i XXI wieku na współczesny język polski, oczywiście z użyciem nazwy struś. Wnioski z powyższego zestawienia, przedstawię w terminie późniejszym po ich opracowaniu i weryfikacji.
Na początek spójrzmy na współczesną nam deklinację nazwy Strus przez przypadki i liczby. Przyda się to przy analizie zapisów biblijnych.
NAZWISKO | Mianownik kto jest? | Dopełniacz kogo nie ma? | Celownik komu przyglądam się? | Biernik kogo widzę? | Narzędnik z kim idę? | Miejscownik o kim myślę? |
liczba poj. | Strus | Strusa | Strusowi | Strusa | Strusem | Strusie |
liczba mn. | Strusowie | Strusów | Strusom | Strusów | Strusami | Strusach |
A oto wystąpienia strusia w Biblii zapisane polszczyzną szesnastowieczną zestawione w dwóch kolejnych tabelach. Zachowana została oryginalna pisownia i interpunkcja.
Księga | 2008 – Biblia Paulistów | 1561 – Leopolity | 1563 – Brzeska | 1572 – Budnego |
Kpł 11,13 | Nie będziecie jedli, bo są wstrętne: wszystkie gatunki kruka, strusia, sowy, mewy, wszystkie gatunki jastrzębia. | Strusa y Sowy y wodnej Kanie, Jastrzęba wedle rodzaiu ich. | Strusa, Sowy, Ożarki i każdego rodzaju Krogulców | Zaś strusa, slepowrona, ożarki y puhacza wedle rodzaju iego. |
Pwt 14,15 | Nie wolno wam jeść: … strusia, sowy, mewy, wszystkich gatunków jastrzębi. | ani Strusa, Sowy, Kanie y Jastrzęba ze wszystkim narodem iego. | Strusa, Sowy i każdego rodzaju Krogulców | Zaś strusa, slepowrona, ozarki, puchacza rodu iego |
Hi 30,29 | Stałem się bratem szakali, jestem towarzyszem strusi. | Byłem bratem smokom, a towarzyszem strusom. | Zbraciłem się z smoki, a stowarzyszyłem się z strusy | Bratem byłem smokom y przyiacielem strusom. |
Hi 39,13 | Chociaż radośnie powiewają skrzydła samicy strusia, nie są one jak pióra bociana, co lśnią przyjemnie. | Strusie pioro podobne jest Rarogowym a Jastrzębowym. | Dalliś pawowi nadobne skrzydła a strusowi pierze y mech. | pioro pawie rozkoszne albo pierze strusowe y puch (kto uczynił). |
Iz 13,21 | Zamieszkają tam strusie i upiory będą wyprawiały swoje harce. | tam będą mieszkać strusowie, a kosmaci tam będą skakać. | i będą tam mieszkać strusowie, a Latawcy tam skakać będą. | mieszkać tam będą strusowie a kosmaczowie skakać tam będą. |
Iz 34,13 | W jego pałacach wyrosną ciernie, pokrzywy i osty w jego warowniach. Będzie to nora szakali i siedziba dla strusiów. | i będzie łożyskiem smoków a pastwiskiem strusom. | będzie mieszkaniem smokom a przebywaniem strusom. | y będzie mieszkaniem smokom, przebywanie Corkom strusowem. |
Iz 43,20 | Chwałę Mi oddadzą zwierzęta polne, szakale i strusie, bo dostarczyłem wody na pustyni, kazałem płynąć rzekom na pustkowiu, żeby napoić mój lud wybrany. | będzie mnie chwalić bestya polna y smokowie i strusowie iżem dał na puszczy wody a rzeki na przezdrożu. | Zwierze polne wielbić mnie będzie, smokowie y strusowie | Weź(?)wie zwierz polny, smokowie y corki strusowe, iżem dał w puszczy wody. |
Jr 50,39 | Dlatego błąkać się tam będą dzikie zwierzęta pustyni, będą w nim przebywać strusie. Nikt nigdy tam nie zamieszka i nie osiedli się po wieczne czasy. | Przeto będo mieszkać smokowie z szalonemi y zbojcami y będo w nim mieszkać strusowie | A społu też strusowie mieszkać w nim będą | będą też w niey mieszkać Cory strusowe, ale (człowiek) tam daley na wieki. |
Lm 4,3 | Gdy nawet szakale podsuwają sutki i karmią swe młode, to mój lud stał się okrutny, jak struś na pustyni. | Corka ludu moiego okrutna iako strus na puszczy. | A córka ludu mojego jest tak okrutna jak strusiowie na puszczy | corka ludu mego okrutna iako strusowie w puszczy. |
Mi 1,8 | Dlatego będę zawodził i lamentował, będę chodził boso i nago, będę wył jak szakale i jęczał z żalu jak strusie. | oczynię narzekanie jako smokowe, a płacz żałosny by strusow. | uczynię płacz iako smokowy a żałobę iako corek strusowych. |
Księga | 2008 – Biblia Paulistów | 1599 – Wujka | 1632 – Gdańska | 1738 – Gdańska |
Kpł 11,13 | Nie będziecie jedli, bo są wstrętne: wszystkie gatunki kruka, strusia, sowy, mewy, wszystkie gatunki jastrzębia. | strusa y sowy y lyski, y iastrząba według rodzaiu swego. | Jako Orła y Strysa (sic) y morskiego Orła y Sępa | także Strusia i Kanie i iastrzęba według rodzaju ich. |
Pwt 14,15 | Nie wolno wam jeść: … strusia, sowy, mewy, wszystkich gatunków jastrzębi. | y strusa y sowy y lyski, y iastrząba według rodzaiu swego. | Ani żadnego strusa wedle rodzaju jego. Ani Strusa ani Sowy ani wodney Kanie | Ani Strusia ani Sowy ani wodney Kanie ani Krogulca według rodzaju iego. |
Hi 30,29 | Stałem się bratem szakali, jestem towarzyszem strusi. | Byłem bratem smoków i towarzyszem strusow. | Stałem się bratem smokow, a towarzyszem strusow młodych. | Stałem się bratem smokow, a towarzyszem strusow młodych. |
Hi 39,13 | Chociaż radośnie powiewają skrzydła samicy strusia, nie są one jak pióra bociana, co lśnią przyjemnie. | Pioro strusowe podobne iest piorom herodiona i jastrząbowym. | Izaliś dał Pawowi piękne skrzydła a pierze Bocianowi i Strusowi? | Azaliś dał Pawowi piękne skrzydła a pierze Bocianowi i Strusowi. |
Iz 13,21 | Zamieszkają tam strusie i upiory będą wyprawiały swoje harce. | y mieszkać tam będą strusowie, a kosmaczowie tam skakać będą. | Y będą tam mieszkać Strusowie sowy, a pokusy Latawcy tam skakać będą. | i będą tam mieszkać strusowie i sowy, a Latawcy tam skakać będą. |
Iz 34,13 | W jego pałacach wyrosną ciernie, pokrzywy i osty w jego warowniach. Będzie to nora szakali i siedziba dla strusiów. | będzie legowiskiem smoków y pastwiskiem strusow. | i będzie przybytkiem smoków, a mieszkaniem strusow. | i będzie przybytkiem smoków, a mieszkaniem strusow. |
Iz 43,20 | Chwałę Mi oddadzą zwierzęta polne, szakale i strusie, bo dostarczyłem wody na pustyni, kazałem płynąć rzekom na pustkowiu, żeby napoić mój lud wybrany. | chwalić mnie będzie źwierz polny, smokowie y strusowie, iżem dał wody na puszczy, | Chwalić mnie będzie zwierz polny, smocy i sowy: żem wywiodł na puszczy wody, | Chwalił mnie będzie zwierz polny, smocy i sowy, żem wywiodł na puszczy wody, |
Jr 50,39 | Dlatego błąkać się tam będą dzikie zwierzęta pustyni, będą w nim przebywać strusie. Nikt nigdy tam nie zamieszka i nie osiedli się po wieczne czasy. | Przeto będą mieszkać smokowie z dzikimi mężami, i będą w niéj mieszkać strusiowie | Przeto tam będą mieszkać będą bestye i straszne zwierzęta, mieszkać w nim będą młode sowy, | Przeto tam będą mieszkać bestye i straszne zwierzęta, mieszkać w nim będą młode sowy, |
Lm 4,3 | Gdy nawet szakale podsuwają sutki i karmią swe młode, to mój lud stał się okrutny, jak struś na pustyni. | Corka ludu mego okrutna iako strus na puszczy. | Ale corka ludu moiego dla okrutnika, podobna iest sowie na puszczy. | Ale corka ludu moiego dla okrutnika, podobna iest sowie na puszczy. |
Mi 1,8 | Dlatego będę zawodził i lamentował, będę chodził boso i nago, będę wył jak szakale i jęczał z żalu jak strusie. | uczynię lament iako (e) smocy i narzekanie iako młode (f) strusięta. | .uczynię lament iako smocy i narzekanie iako młode strusięta. |
Dwa zdania komentarza do sformułowania z Księgi Narzekania Jeremiaszowego (Lm 4.3), gdzie autor podkreśla okrucieństwo strusia na pustyni. Hiob również nie ma dobrego zdania o strusiu: „samica strusia … jest twarda dla piskląt, jakby nie należały do niej”. Otóż, „według starożytnych, struś był ptakiem który nie troszczy się o swoje potomstwo. Pogląd taki mógł być wynikiem obserwacji zachowania młodych, które jako tzw. zagniazdowniki wykluwają się bardzo zaawansowane w rozwoju, dobrze się poruszają i są w stanie same zdobywać pokarm” – przypis z Biblii Paulistów.
2 komentarze
Nienawidzialam tego przezwiska gdy bylam dzieckiem.
Witaj w klubie :). Ja też, dlatego za każdym razem poczuwałem się w obowiązku poprawić na nazwisko zakończone twardym „s”. Potem myślałem, ze to przekręcanie wynika z małej staranności wymowy. Znacznie później, mój brat, który swój doktorat poświęcił nazwom osobowym w Biblii, uświadomił mi, że jedno z prawideł żywego żywego języka zmienia wymowę z trudniejszej na łatwiejszą. Dlatego średniowieczny strus zamienił się struś a nie na odwrót. Zaś strus to polska odmiana greckiego „strucjon” (zapis fonetyczny) lub łacińskiego „strucjo”. Dziękuję za wpis.