W wpisie #muremzapawłem został zapowiedziany kolejny, podobny wpis. Obecny dotyczy Michała Strusa, wodzącego chorągiew wojsk Księstwa Litewskiego w latach siedemdziesiątych XVIII wieku i zamieszkałego w powiecie kowieńskim. W drohickiej księdze sądu grodzkiego z r. 1676 znajdujemy ciekawy zapis, zapisany prawie w całości w języku polskim. Oto on w oryginalnej pisowni:
Szl. Piotr i Jan Strusowie przynieśli do urzędu grodzkiego drohickiego atestację podpisaną własnymi rękami niżej wypisanych osób w języku polskim, służącej na rzecz ur. Michała Strusa, o takiej treści:
„My nizej rękoma nasymi na podpisie wyrazeni dajemy tę naszą atestacyją komu by o tym wiedzieć nalezało u wszelakiego sądu i prawa, i na ktorymkolwiek placu tego było potrzeba Jegomości Panu Michałowi Strusowi, bartu naszemu, z przodkow, pradziadow, dziadow, dobrze wszystkiemu powiatowi u nam wszystkim swiadomemu z linij niegdy z Bratłomieja [!], dziada i rodzica Macieja idący i dalej z pradziadow naszych ze wsi Strusow nazwanej w wojewodztwie podlaskim, powiecie drohickiem leżącej, z ktorej przodek Jegomości jako kazdemu slachcicowi przysłuszna? [trudne do odczytania] udawsy się na szłusbę wojenną mając swoje fortuny, dosłuzywsy się w Rzeczypospolitej wodząc chorągwie swoje tak dziad, jako i rodzic niniejsy brat, tak w Koronie Polskiej jako i wielkim Księstwie Litewskim niedbał o scupłą ojczyznę swoję, która między nami i podziś dzień odłogiem zostaie dziedziczna, teraz zaś mając obszerniejsze swoje kondycyje dziedziczne i dzierżawę od Jego Krolewskiej Mości, będąc osiadłym w Wielkiem Księstwie Litewskim a powiecie kowieńskim gdzie mając prawne zaście z niejakim jako się zowieć kaze z Krzysztophem Kodłubajem, który kryminalnie jako brat nasz dał sprawę, iż niewinnie targnął, to jest wiedząc iż brat nasz do Księstwa Litewskiego przybyłym jest chcąc wiedzieć o urodzeniu onego, który lubo będąc slachetnie urodzonym Strusem jednak w tej okazyi dziedzictwa swego i genolijej i posesyjej nosić z sobą niepodobna z tych przyczyn to do nas przybył rozumiejąc iż sejmiki na obieranie deputatow na Trybunał jako w Wielkiem Księstwie Litewskim w dzień ocysczenia Panny Maryjej odprawują się, chcą mieć atestacyją sejmikową lubo mając już od nas w grodzie drohickiem przyznaną i wydaną jescze w roku 1674 o czym i stronie przeciwnej uwiadomił już, że ten Kodłubaj nie tylko na Brata swego, ale i na nas samych na wieś Strusy syna swego do woluntarskiej chorągwi zaleciwszy, ktorą wodzi niejaki Bunzurski [?], który niebywsy w obozie wtargnąwsy się w Księstwo Litewskie powiadali się bydź Jaśnie Oświeconego Książęcia Jegomości Pana Podkanclerzego i Hetmana Polnego W. Ks. Litewskiego, a teraz co raz inaczej, tę chorągiew na nas naprowadził i namścił? [prawdopodobnie od mścić się] chcąc wniwecze obrócić, jako wielkie szkody i eksakcyje pocynił o co osobliwa jest protestacja i manifestacja do dochodzenia temu bratu naszemu Jegomości Panu Michałowi Strusowi moc dajemy tak na chorągiew i oficjalistow, jak i na tym Kodłubaju i synie jego w tej materyi ponieważ sejmiki u nas nie w ten dzień [co] w Wielkim Księstwie Litewskim odprawują, ale na Najświętszą Pannę Siewną, to jest Narodzenia Panny Najświętszej już obesłani są, gdzie my gotowi na przyszły da Pan Bog sejmik nie tylko atestacyje, ale sami personaliter stanąwsy jak tylko brat nasz oznajmi skuteczną wykonamy prawdę i przysięgę teraz jednak aby to wiadomo było kazdemu iż jest brat nasz ze krwie i ze wsi naszej i herbu naszego Korczak nazwanego i na to tę naszą atestacją personaliter przyznawamy i jeśliby tego była potrzeba i wyciągała ocywiscie stanąwsy w grodzie naszym drohickiem i gdzieby potrzeba tego wyciągała przysięgą cielesną stwierdzić, komprobować gotowi jesteśmy [, że] jest nasym bratem urodzony Michał Strus ze Strusow jest, na co tę naszą atestacię z podpisem rąk nasych dajemy, wyswiadczamy i do ksiąg grodzkich drohickich powiatu naszego podajemy, aby była z pieczęcią grodu naszego wydana i podpisana. Działo się u nas we wsi Strusach dnia pierwszego Lutego miesiąca, Roku Pańskiego Tysiąc Sześćset Siedmdziesiątego Szostego.
Paweł Strus, Marcyan Strus, Władysław Strus, Kazimierz Strus, Jan Strus, Kazimierz, Jan Strus m[anu] p[ropria] [ = ręką własną], Andrzej Strus, ustnie proszony do tej atestacyi podpisuję się ręką własną od Jegomości Pana Piotra Strusa – Jan Beiliński.
Jest to tak zwana „atestacya” – oświadczenie Strusów ze Strus, że naganiany Wojciech „jest brat nasz ze krwie i ze wsi naszej i herbu naszego Korczak”.
Dla zrozumienia kontekstu wydarzeń warto zauważyć, że Kotłubaj był rotmistrzem Jego Królewskiej Mości i pochodził z tatarskiej rodziny. Kto chce wyobrazić sobie emocje jakie budził ten zatarg wśród podlaskiej szlachty, może sięgnąć po Potop, rozdz. 33, rozmowę pułkownika Andrzeja Kmicica z Agbah-Ułanem, dowódcą czambułu tatarskiego.
Z cytowanego wyżej tekstu wynika, że syn Kotłubaja wraz z chorągwią woluntarską, do której wysłał go ojciec, po prostu złupił Strusy. Pozwólmy jeszcze raz panu Sienkiewiczowi objaśnić na przykładzie chorągwi pana Kuklinowskiego, czym mogła być chorągiew woluntarska:
„Był to pan Kuklinowski, pułkownik chorągwi wolentarskiej, włóczącej się ze Szwedami. Najwięksi warchołowie, bez czci i wiary, służyli w tej chorągwi, a poczęści dyssydenci, jako lutrowie, aryanie, kalwini. Tem się tłómaczyła ich przyjaźń dla Szwedów, lecz głównie zagnała ich do Müllerowskiego obozu chęć grabieży i łupów. Szajka ta złożona ze szlachty, banitów, ludzi zbiegłych z wież i rąk mistrza, a z czeladzi wisielców, urwanych od powroza, podobna była nieco do dawnej Kmicicowej partyi, tylko tamci się bili jak lwy, ci woleli rabować, krzywdzić szlachcianki po dworach, rozbijać stajnie i skrzynie.”
Kolejna atestacja z tego samego czasu potwierdza gotowość poświadczenia szlachectwa MIchała Gabriela, syna Michała, którego dotyczyła powszednia. Oto istotne fragmenty z kolejnej atestacji:
„My niżej na podpisie wyrazeni i rękami naszemi podpisani, dajemy tę naszę atestacyją, iż Slachetnie Urodzony Jegomość Pan Michał Gabryjel Strus syn Slachetnego Pana Michała Strusa przeszłego Macieja Strusa niegdy Bartłomieja Strusa, pradziada swego, pradziadow i dziadow naszych ze wsi nazwanej Strusow … iże jest brat (ze krwie i liniej herbu naszego Korczak nazwany) idący, tą naszą atestacyją przyznajemy…
Paweł Strus, Marcyjan Strus, Władysław Strus, Kazimierz Strus, Jan Strus, Andrzej Strus.”
W tej samej sprawie jest jeszcze trzeci dokument: manifestacja Michała (ojca):
„Michał Jan s. zm. Macieja wnuk Bartłomieja Strusa protestował przeciwko Samuelowi Krzysztofowi Kotłubajowi z powiatu kowieńskiego o to, że niesłusznie zarzucił mu nieszlacheckie pochodzenie, które Michał miał wykazać za pomocą świadków: Szymona Tomasza, Andrzeja, Kazimierza, Władysława, Kazimierza Strusów.„
Tu świadkowie w połowie różnią się od świadków z atestacji, ponieważ prawdopodobnie byli to świadkowie wymagani przez prawo (dwaj z linii ojczystej, dwaj z macierzystej i dwaj z linii babki ojczystej). Więcej na temat oczyszczenia szlachectwa z nagany tutaj.
Warto przy tej okazji zauważyć, że Korczak, herb Strusów, który według Monografii Strusów Wiraszki i Jaszczołta jest „herbem z sąsiedniej kartki u Niesieckiego” (jak ładnie i precyzyjnie to sformułował dr T. Jaszczołt), w tym dokumencie wymieniany jest siedemdziesiąt lat przed Heroldią i sześć lat przed urodzeniem Kaspra Niesieckiego (ur. w r. 1682). Wspominam o tym, ponieważ supozycja o nadaniu Strusom herbu Korczak przez Heroldię wprowadzona do obiegu przez p. R. Wiraszkę jest z uporem godnym lepszej sprawy nadal podtrzymywana przez niektórych Strusów. Inni, jak na przykład autorzy portalu „projektpodlasie” (dost. 10.01.2023) nadal utrzymują, że tylko Jastrzębca Strusowie są godni. A tymczasem w roku 1776 nikt z dwunastu Strusów ze Strus nie oprotestował prawa gałęzi Michała, jego ojca Macieja i dziada Bartłomieja do herbu Korczak. I co najciekawsze: jeszcze na tę chwile nie wiemy, do której gałęzi owi Strusowie należeli. Wesoło będzie, jeśli okaże się że to linia współczesnych apologetów herbu Jastrzębca zadekretowanego Strusom przez Podlaską Spółdzielnię Genealogiczną. Dla mnie osobiście – „tylko prawda jest ciekawa” /J. Mackiewicz/.
cdn.