Pomimo wielu tropów nie znamy miejsca, z którego pochodził pierwszy osadnik – Strus. T. Jaszczołt przypuszcza, że miejscem tym był Żukowo-Strusie koło Raciąża w Ziemi Płockiej. Teza ta usprawiedliwiałaby przypisanie sobie przez niektórych Strusów herbu Jastrzębiec, który był popularny na północnym Mazowszu.
Jednak tej hipotezie przeczy analiza onomastyczna opracowana w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie. Dlatego pochodzenie pierwszych osadników z Żukowa i ich herbie wydaje się być tylko nieudowodnioną faktami hipotezą.
Pierwszy zapis, którym dysponujemy z 1468 r. mówi o synach nieżyjącego Wita ze Strus, spełniających posługi należne władcy. Stąd można wnosić, że owym osadnikiem był Wit (lub jego ojciec przy wczesnym datowaniu nadania). W dokumentach z roku 1475 kilkakrotnie pojawiają się Jakub i Świętosław ze Strus. Wiemy o jednym synu Świętosława Macieju i jego sześciorgu wnukach. Znamy również imiona sześciorga dzieci i ośmiorga wnuków Jakuba. Jednym z dzieci Jakuba była córka Jadwiga, z którą ożenił się i zamieszkał w Strusach Mikołaj z Ostrowca (odl. 15 km), chorąży drohicki, który utworzył drugą rodzinę obok potomków Wita. Trzecią rodzinę stanowili potomkowie Jana z Kożuchowa ożenionego z Jadwigą, córką Michała z Tarkowa (odl. 10 km), i Cecylii. Nie znamy afiliacji Cecylii do rodziny Wita, choć można przypuszczać, że w systemie rodowej własności ziemi Cecylia musiała być córką lub siostrą Wita, aby jej córka z mężem mogła zamieszkać w Strusach na ziemi rodu Wita.
Dzięki kwerendzie sporządzonej z drohickich ksiąg ziemskich przez R. Wiraszkę i T. Jaszczołta zostały odtworzone linie genealogiczne potomków Wita. Porównanie linii genealogicznych Świętosława i Wita i Cecylii wskazuje , że Cecylia była córką Wita. Przy tym założeniu w czwartym pokoleniu w Strusach urodziło się 41 osób. Dodając rodziców z poprzedniego pokolenia, w Strusach żyje już ponad 50-60 osób. Na podstawie zapisów z ksiąg sądowych została odtworzona znaczna część genealogii tych rodzin, które pozostawały w Strusach do końca XVI w[1].
Na przełomie XVI i XVII w. zmienił się sposób zapisywania osób w księgach sądowych, potomkowie wszystkich trzech odrębnych genealogicznie rodzin zaczęli być zapisywani pod wspólnym nazwiskiem Strus. To tłumaczy fakt budzący niekiedy zdziwienie, że w historii rodziny znajdujemy małżeństwa Strusa ze Strusówną, zawarte bez przeszkód i bez specjalnych pozwoleń w Kościele Katolickim. Jeszcze w wieku XX jedni Strusowie mówili o innych: „oni mają tylko takie samo nazwisko ale nie są żadną naszą rodziną”.
Jeśli pierwszy osadnik był pochodzenia niemieckiego, to nie wpisuje się on w szablon osadnika wg historiografii niemieckiej jakim miał być „der Kulturträger”[2]. Brak jest w źródłach żadnych informacji o odmienności nazewnictwa (np. imion), sposobu uprawy roli, stosunków społecznych w porównaniu z sąsiednimi wioskami podlaskiej szlachty zagrodowej. Widoczną odmiennością od innych wsi gniazd szlacheckich jest obecność w gnieździe potomków trzech różnych rodów szlacheckich, którzy zostali w końcu nazwani wspólnym nazwiskiem pochodzącym od nazwy wsi[3]. Genealogia rodzin mieszkających w Strusach odtworzona została i jest dostępna w internetowym serwisie: www.strus.tribalpages.com. Osoby urodzone w w. XV-XVI są tam zapisani z nazwiskiem ”ze Strus” zgodnie z zapisami w księgach ziemskich niezależnie od tego z której z rodzin pochodzą.
[1] https://strus.tribalpages.com/ search – nazwisko: “ze Strus”, zgodnie z zapisem w księgach drohickich.
[2] https://de.wikipedia.org/wiki/Kulturtr%C3%A4gertheorie (24/06/2021)
[3] Aleksander Jabłonowski, Polska XVI w, tom VI Podlasie, Część III, Warszawa 1910
“Przezierając źródła odnośne, jakie mamy pod ręką, widzimy, iż na przełomie wieku XVI-go z XVII-ym często jeszcze spotykamy na Podlasiu gniazdowe „okolice” (osady) szlacheckie, w których współdziedzice, czy współuczestnicy nawet, stanowili bezpośrednie chyba potomstwo jednej pierwotnej rodziny osadniczej i nosili wszyscy tą samą nazwę pospolicie od miana osady wziętą — czasem osadzie samej pierwiastkowo od osiadających przybyszów nadanego. Choć niepodobna orzec coś stanowczego o każdej z osobna wziętej z tych „okolic” drobnoszlacheckich, co do których znajdujemy w regestrze poborowym ogólne jedynie wskazanie, że ten a ten dziedzic „z cześnikami” swymi wniósł od całej wsi czy wioski poboru tyle a tyle. Zdarza się bowiem spotykać we wspólnotach szlachty gniazdowej uczestników wcale innego rodu i miana.” str. 55
2 komentarze
W przypadku „kulturtregera” określenie natenczas nietrafne. Miano zarezerwowane wyłącznie dla osadnictwa niemieckiego na ziemiach polskich w XIX w. pod zaborem pruskim i austriackim.
Istotnie. Idea ta była używana i nadużywana szczególnie pod zaborami. Choć, jeśli dobrze pamiętam, to Krzyżacy w Konstancji oprócz szerzenia wiary podnosili również aspekt swojej misji cywilizacyjnej. Dziękuję za skomentowanie.