Pochodzenie nazwiska

Skąd pochodzi nazwisko Strus?

Nazwisko Strus jest staropolską nazwą oznaczającą w wiekach XV-XVI strusia. Prawdopodobnie taki przydomek nosiła rodzina pierwszego osadnika od którego została utworzona nazwa wsi Strusy. W Księgach Ziemskich Drohickich zapisywane było przeważnie jako Strus, z rzadka jako Struss.

W źródłach z XII-XV wieku znajdujemy m.in. takie postacie:

• S(z)trus 1260 PUr II 686, 1284 PUr 11/2, 1312, 1372 KW 1672, 1391 VPr IV 91 s. 126, 1419 KW V 309, etc.;
• S(z)traus 1405 PdLw II s. 16, 1413 Kacz 2454, 1484 Kaez 8178, 1494 Matr II 368; ? dat. sg. S(z)trusowi 1495 ARP II 1595.
• S(z)trus:. Test(is) … vir(-) … Henricus Ztruz 1260 PUr I I 686;
• Mile(s) … Godefridus Struz 1284 PUr 11/2 1312;
• Consul(-) civitatis Kalis … Peterlinus Strus 1372 KW 1672;
• Cum nobiIibus viris Nicolae Strus et Arnoldo de Waldow 1391 VPr lV 91 s. 126;
• Wirzbyeta dictus Strusz de Radsschin, subiudex terre WieI vniensis general(is) 1419 KW V J09;
• Vor … Mathis Strus und vor Katherina … Sterusis (!) eliche hawsfrawen 1426 KsMP 450 s. 155, 156;
• Per … Strusz 1439 AGZ XII, XXXII;
• Nobilis Strusz 1452 Tym s. 250;
• Coram nobiI(i) Martino Strusch 1466 AC I II 68;
• Per manus Struss 1476 Rach-Król s. 137;
• Pro sorore vero germana dictorum fratrum (Mathiae et Sebastiani) Strussowi, sartori regio copulata 1495 ARP II 1595;
• Dominum Sthrusz 1499 Mysz 23.

Struz, Struss, Strus to niemieckie nazwisko rodowe, onomastycznie pochodzące od :

• przydomka w mittelhochdeutche strūʒ, lub strūs oznaczającego „struś” i pochodzące np. od strusich piór w ozdobie hełmu.
• może także pochodzić od słowa w mittelhochdeutche strūʒ, oznaczającego „spór, potyczka, fechtunek”
• lub oznaczajnazwę miejsca zamieszkania w mittelhochdeutche strūʒ „krzewy, kępa”.

Najbardziej prawdopodobne jest pierwsze pochodzenie. Starożytna nazwa grecka: στρουθίων (strouthíōn) > nazwa staro-włoska struzzo, lub łacińska struthio ma ten sam rdzeń fonetyczny – struc. Pióra strusi żyjących w środkowej Afryce przez Egipt docierały do Cesarstwa Rzymskiego, gdzie były używane jako element ozdobny początkowo tylko przez mężczyzn. O strusiu wspomina już Herodot jak i w wielu miejscach Stary Testament . Więcej o tym we wpisie: Pochodzenie nazwiska – struś w Biblii.

Na północy Alp przydomek a ślad za nim nazwisko pojawia się w języku średnio-wysoko-niemieckim (mittelhochdeutsche) jako Struz . Pierwszą znaną osobą nosząca ten przydomek jest Heinrich Wartenburg dictus Struz żyjący w Palatynacie Reńskim (Frankonii), będący w 1166 r. świadkiem dokumentu margrabiego Albrechta Niedźwiedzia . Adolf Socin wymienia: Cunradus dictus Struz de Wartenberg oraz here Heinrich der Strus und her Cunrat die herren von Wartenberg der Struz . W końcu XIII w. Heirich i Konrad Struzowie sprzedają dobra w Szwabii (Geisslingen).
Kolejną o niezmienionym nazwisku jest rodzina Struz z Phule , koło Magdeburga notowana w I poł. XIII w . Potem pojawia się rodzina Struz na północ od Hamburga .

Mittelhochdeutsches Wörterbuch – Konkordanz przytacza różne zapisy niemieckiego słowa struś w czasach kiedy posługiwano się Mittelhochdeutsche (1050-1350): strauz, strauß, straus, ſtruz, oraz w l.mn. strauzen i sträuzel. Książka Niemieckie Nazwy Ptaków wymienia znane z literatury następujące zapisy nazwy strusia w j. niemieckim: strud, struth, strux, struze, struz, struzza, struzo, struzzi, struzen, struzin. Widoczna różnorodność zapisu wynikała z obcobrzmiącej nazwy, którą starano się zapisać w rodzimym języku ze słuchu.

Struzowie byli obecni w różnych miejscach w Europie . Trudno powiedzieć na ile te rodziny były ze sobą spokrewnione. Nie pomaga w tym heraldyka, ponieważ każda z nich (Fulijska, Hamburska, Nowomarchijska) miała inny herb. Być może nie jeden rycerz wracał z wypraw wojennych, np. krzyżowych przyozdobiony strusimi piórami otrzymując przydomek: Struz, Strus, Straus, Strausz, Strawss, Strauzz, Struzze, Struze, Struse.

Struz’owie wędrowali również w kierunku równoleżnikowym – na wschód. Ślady znajdujemy w osobach o nazwisku pochodzącym od strusia lub nazwach miejscowych, które są pochodnymi w lokalnym dialekcie wraz z sufiksami stosowanymi w tym dialekcie. Przykłady:

• Szwajcaria – wiele osób o nazwisku Struz
• Czechy – Stružinec/Jistebnice; Stružnice – w powiecie Česká Lípa;
• Śląsk – okolice Rybnika (Palowice) Mikołaj Struś z Raczyn (po łacinie pisany Struz); doktor Struz z Rybnika – ofiarodawca na Dom Oświatowy (gazeta katowicka Polska Zachodnia z 20/11/1930).
• Nowa Marchia Brandenburska – wiele lenn w pasie Krzymów – Santok posiadali Struz’owie , prawdopodobnie pochodzący ze starej Brandenburgii (Fulijscy). Żyli tam od poł. XIII do połowy XVII w. Notowani w 1337r. w Ziemi Gorzowskiej . Według Siebmachera: „ród, z którego w XV w. rozgałęziła się linia do Prus gdzie wymarła pod koniec XVII w. W Nowej Marchii istniała jeszcze w XVIII w.”
• Mazowsze – Strusino (Struschyno, Struszino, Strusschin) koło Bielska w Ziemi Płockiej i Strusin koło Sońska w Ziemi Ciechanowskiej (sufiksy –in/-ino tworzyły nazwy z j. niemieckiego i pruskiego ). Żukowo-Strusie koło Raciąża w Ziemi Płockiej .
• Struszewo (Strusow) – w Ziemi Bytowskiej i Struś (Strosmel) k/Kowalewa Pomorskiego . Być może są to miejsca osiedlenia potomków Struz’ów z Nowej Marchii.
• Śląsk (Mikołaj Struś wywodzący się z Palowic pisany jako Struz znajdujący sie w otoczeniu księcia Władysława Opolczyka i będący świadkiem przekazania przez Opolczyka ikony Matki Boskiej Paulinom w Częstochowie),

• Kalisz – Peterlin Strus rajca kaliski w roku 1372 podpisuje dokument ustanawiający czynsz Maciejowi prepozytowi kościoła Św. Mikołaja w Kaliszu.
• Kraków – Stano Strus (Strausz) , zm. 1556r., syn kuśnierza z Norymbergi, który został krakowskim rajcą miejskim.
• Lublin, Ukraina , Litwa a nawet Wielka Porta u Sulejmana II .
• Wreszcie Strusy (Strussy) na Podlasiu.

Struz’owie Nowomarchijscy (ziemie w dorzeczu Warty i Odry między Krajnikiem a Santokiem), najbliżsi geograficznie Podlasiu, byli pisani jako: Strus, Stru(c)z, Strutz, die Sträusse, Strauß, Struczen, Ztruz, Strätz . Podobnie Struz’owie z Hanzy byli pisani jako Struss lub Strus. Ponieważ przydomek i pochodzące odeń nazwisko „struś” w każdej społeczności było obcego pochodzenia, stąd z jednej strony występuje duża różnorodność zapisu brzmienia obcego słowa, z drugiej zaś mała podatność nazwy własnej na zmiany zachodzące w żywym języku. W środowiskach, gdzie znany był ptak struś choćby z opowieści, niemieckie nazwisko Struz (wym. struc) lub Struss ewoluowało do Struś.

Wg urzędowego spisu nazwisk w dniu 1/02/2021 w Polsce żyło 1373 osób o nazwisku Strus, Struś – 1612; oraz nazwiskach pochodnych: Struski – 1691, Strusiński – 908, Strusiewicz/Strusewicz – 200. Oprócz tego nazwiska pochodzące od „Struz” takie jak: Strutz (7), Struts (36), Strusz (45), Strusch (9), Struss (36). A ani jednej osoby z nazwiskiem Struz, choć w I poł. XX w. w wielu źródłach pojawiają się jeszcze to nazwisko.
W świetle powyższego widzimy dwie możliwości powstania nazwiska Strus.

Pierwsza to nazwisko powstałe od przydomku „struś” rycerza polskiego, które to słowo w tamtym czasie było wymawiane i pisane jako „strus”. Jednak w żadnym dokumencie nie pojawia się łacińskie”dictus” czyli zwany, używane do wskazania przydomka lub przezwiska. Natomiast w najstarszych zachowanych dokumentach z XV i początku XVI wieku osoby określane były w postaci: Imię_chrzecielne Strus syn Imię_ojca.

Druga hipoteza, że nazwisko Strus na Podlasiu jest spolszczoną formą nazwiska potomka któregoś z rodów niemieckich z Palatynatu, Saksonii, Nowej Marchii Brandenburskiej lub w Prus którzy otrzymali nazwisko „Struss lub Strus” od przydomka „struś”. Jeśli samo nazwisko nawet pochodzi od Struz (lub jednej z odmian) to nie znaczy, że osadnik na Podlasiu był pochodzenia niemieckiego. Wieś o podobnie brzmiącej nazwie (Struszino, Strusschin) została w roku 1305 włączona do parafii Gozdowo w Ziemi Płockiej – za słownikiem IH PAN. Oznacza to, że istniała już przed rokiem 1305, wiek przed powstaniem Strus.

Podlaska legenda domowa głosi, że założycielem Strus był rycerz z Bawarii. W okolicy Wülzburg, Weißenburg in Bayern, 50 km na południe od Norymbergii, występuje nazwisko Strauss (Struz) . Ewentualne pochodzenie od rodu z Neuffen h. Weissenhorn jest raczej wykluczone, ponieważ Neuffen leży w Badenii-Witembergii ponad 100 km od granic Bawarii.
W XVI w. do Krakowa przybył Stano Strus (Strausz) , zm. 1556r., syn kuśnierza z Norymbergii, który został krakowskim rajcą miejskim. Nie jesteśmy jednak w stanie uprawdopodobnić legendy o bawarskim pochodzeniu, nie mówiąc już o udowodnieniu.