Na przełomie XVIII i XIX wieku w Strusach żyło między 50 a 100 osób o nazwisku Strus. Co łączyło tych ludzi? Odpowiedź, która narzuca się sama, to pokrewieństwo, czyli pochodzenie od wspólnego przodka, który osiadł w Strusach na początku XV wieku. Ale czy to prawda? Z najstarszych zapisów wynika, że Wit Strus miał dwóch synów: Świętosława i Jakuba. Ich potomkowie utworzyli dwie gałęzie Strusów.
Jednak na początku XVI wieku pojawiają się w Strusach: Jakub z Kożuchowa i Mikołaj z Ostrowca. Genealogicznie tworzą oni dwie nowe rodziny. Dziś powiedzielibyśmy: Kożuchowskich i Ostrowskich. W dokumentach przewijają się z rzadka takie nazwiska potomków Jana i Mikołaja. Do 1585 roku w księgach sądowych stosowany był dawny sposób określania tożsamości zawierający trzy elementy: (imię chrzcielne) – (syn/córka: imię ojca) – (określenie miejsca: ze Strus), np. Jan s. Marcina ze Strus.
Jednak na przełomie wieku XVI i XVII ta praktyka się zmienia: nazwa miejsca ustępuje nazwisku. Zmienia się też szyk i utrwala się taki zapis, jaki znamy obecnie: (imię chrzcielne) Strus – syn/córka – imię-ojca. Dotychczasowy “Jan, syn Marcina ze Strus” jest zapisywany jako “Jan Strus, syn Marcina”. Dotyczy to wszystkich mieszkańców Strus, czyli nie tylko obu gałęzi potomków Wita: Świętosławowej i Jakubowej, lecz również Kożuchowskich i Ostrowskich. Wszyscy oni w wiekach XVII-XX będą zapisywani z nazwiskiem Strus.
Zatem odpowiedź na pytanie tytułowe brzmi: Strusowie to nie tylko różne gałęzie rodzin Jakuba i Świętosława ze Strus, ale także odrębne genealogicznie gałęzie rodzin o tym samym nazwisku, lecz pochodzące z innych rodów. Warto wspomnieć, że w wieku XVI potomkowie Wita, Jakuba i Świętosława zapisani byli kilkakrotnie pod własnym nazwiskiem Strus lub Struss. Więcej we wpisie o pochodzeniu nazwiska.
Na podstawie monografii parafii Kożuchówek (Wąsowski 2006), do serwisu genealogicznego Strusów www.strus.tribalpages.com zostały wprowadzone prawie wszystkie rodziny o nazwisku Strus żyjące w Strusach w wiekach XVIII-XIX. Można wyodrębnić z tych rodzin czternaście kręgów rodzinnych, trwających przynajmniej przez trzy pokolenia. Przykładem mogą być najliczniejsze kręgi:
- Po Antonim
- Po Bartłomieju
- Po Józefie
- Po Janie *1675
- Po Janie *1703
- Po Walentym
TTym kręgom oraz gałęziom, które żyły i żyją poza Strusami, poświęcimy osobne wpisy. Obecnie poszczególne gałęzie można przejrzeć w serwisie genealogicznym. Kręgi rodzin żyjących w Strusach omówione i pokazane są na stronie Kręgi rodzinne Strusów z wieków XVIII-XX.
Każda rodzina Strusów żyjących w Strusach w XVIII-XIX wieku należała do:
- gałęzi Jakuba ze Strus
- gałęzi Świętosława ze Strus
- rodziny Jana z Kożuchowa
- rodziny Mikołaja z Ostrowca
Jednak świadomość tego w połowie XX wieku była żadna. Jedyne co wiedzieli o sobie, to fakt pokrewieństwa przejawiający się w tytułowaniu: “kuzynie”, lub braku pokrewieństwa: “oni nie są naszą rodziną, tylko tak samo się nazywają”.
Poniższy schemat ilustruje rozwój rodziny Strusów w kolejnych wiekach. Pomiędzy rodzinami żyjącymi w późnym średniowieczu (wieki XV-XVI) oraz w wiekach XVIII-XX występuje luka genealogiczna wieku XVII. Zapisy w Księgach Drohickich z tego okresu dają nam wiedzę o kilkudziesięciu Strusach żyjących w Strusach w XVII wieku. Jednak połączenie tych dwóch genealogii jest trudne z dwóch powodów.
Po pierwsze dlatego, że rodziło się wówczas wiele dzieci i często występuje w tym samym czasie kilka osób o jednakowym imieniu, nazwisku i imieniu ojca. Drugim powodem jest brak wielu osób w księgach sądowych. Piszący te słowa zna wielu Strusów, którzy nie występują w aktach sądowych wieku XX i XXI, choć rodzą się, żenią, mają dzieci, umierają. Tego typu zapisy istnieją w księgach metrykalnych. Niestety, księgi metrykalne z wieku XVII, burzliwego okresu wojen, pożóg i zniszczeń nie istnieją. Czego nie spalili Szwedzi, to wywieźli Rosjanie. Co pozostało po Rosjanach, to zostało zostało zbombardowane przez Niemców i spłonęło (Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie) we wrześniu 1939 roku. Może w przyszłości uda się uzyskać poświadczenie połączenia kręgów późniejszych ze gałęziami Strusów średniowiecznych.
Rodziny i gałęzie Strusów
Zagadkową postacią jest Cecylia, żona Michała z Tarkowa, której córka Jadwiga wraz z mężem Janem z Kożuchowa osiedlili się w Strusach tworząc rodzinę Strusów (Kożuchowskich). Obecnie nie dysponujemy poświadczeniami afiliacji Cecylii do rodziny Strusów. Jednak w warunkach własności rodowej ziemi w XV wieku tylko tym, że Cecylia miała po matce prawo do ziemi, można uzasadnić pojawienie się córki Jadwigi z mężem Janem w Strusach. Niewyjaśniony dotychczas jest zapis z księgi ziemskiej z 1521 r. o treści: „Jadwiga córka o. Michała z Tarkowa i Cecylii zeznała, że jej mąż Jan z Kożuchowa zapisał jej wiano na połowie swych dóbr i ona zapisała mu oprawę na dobrach w Strusach”. Chodzi o zapis oprawy przez żonę – zwykle to mąż zabezpieczał posag, ew. wiano oprawą na swoim majątku.
W kolejnych wpisach przedstawimy krąg rodziny Wita ze Strus w średniowieczu oraz kręgi gałęzi „współczesnych” Strusów (po roku 1700).
Dla zainteresowanych prawem polskim w średniowieczu (posag, wiano, etc.) zamieszczamy uwspółcześnioną wersję pracy R. Hubego z roku 1886 „Sądy … w Polsce ku schyłkowi XIV wieku”. Dla łatwiejszego czytania można pobrać PDF klikając na przycisk „Pobierz” w górnym rogu poniższej przeglądarki dokumentu.